Doorstart van Folmer

Wat is er ongelofelijk veel in een nieuw land waarin je je weg moet vinden. In het begin klooi je met D-nummer en fødselsnummer (Noorse Sofi nummer) en  zoek je een bank, en moet je wennen aan een nieuw systeem en andere regels. (Je betaalt hier bijvoorbeeld voor een heleboel diensten een gebyr, een bijdrage zeg maar. Wanneer je hier in de supermarkt pint, dan betaal je 2 kronen, 24 cent.) Je regelt dat je post kunt ontvangen, dat moet je hier met een aanvraagformulier bij het postkantoor doen. Doe je dat niet, ontvang je geen post en sturen ze de post retour afzender. Ondanks dat je adres op de enveloppe staat.

Je moet je weg vinden in het verzekeringssysteem voor ziektekosten, (niet eenvoudig met het onderscheid tussen openbaar en privaat,) met al zijn vergoedingen, en ga zo maar door. Na twee en een half jaar hier wonen is dat 'je weg vinden' nog niet klaar. Bestuur, politieke partijen, belangenverenigingen, vakbonden, onderwijs, pensioenregelingen, wetten en regels... alles moet je zien te doorgronden en je (opnieuw) eigen maken. We zijn een eind op weg, maar er is nog veel te ontdekken en uit te zoeken. En dat komt wanneer je ermee te maken krijgt.
Anne Lieke heeft een beugel gekregen. En wij zijn wijzer geworden hoe het werkt in de wereld van de 'tannregulering', zoals ortodontie hier heet. (De eerlijkheid gebiedt overigens te zeggen dat we daar ook in Nederland geen ervaring mee hadden.) Ze heeft voorlopig alleen een beugel voor haar bovengebit. Om de beugel voor haar ondergebit te plaatsen moet ze eerst naar de kaakchirurg, om haar twee onderste hoektanden te laten verwijderen. In plaats van in het gelid boven te komen, liggen die dwars onder de wortels van haar voortanden. Die gaan never nooit uit zichzelf boven komen. Constructiefoutje..... We zijn heen en weer terug verwezen, van tandarts naar specialist en weet terug, en naar tweede specialist, ondertussen weten we hoe het werkt.

Anne Lieke loopt al sinds begin dit schooljaar naar school samen met Teodor, een jongen uit de eerste klas. Vanaf half november tot begin maart paste ze voor schooltijd ook nog op hem. Wij genieten mee van alle verhalen over zijn ruimtereizen of hoe hij in een vorig leven een robot was.







Het openbare ziekenhuissysteem is dusdanig dichtgeslibd, dat er enorme wachtlijsten zijn. Voor een knieoperatie moet je hier al gauw een jaar of 5 wachten. Er zijn dan ook allerlei privé klinieken ontstaan rondom de meeste specialismen, waar je terecht kunt tegen een forse eigen bijdrage. Ga je daarheen, dan wordt dat wel vergoed, maar die klinieken hanteren tarieven, en die tot wel 50% hoger liggen dan de tarieven in de openbare ziekenhuizen. Voorbeeld: de beugel van Anne Lieke wordt voor 75% vergoed volgens de vastgestelde openbare tarieven. We betalen dus 25 % plus een extra toeslag. In de praktijk moeten we 18 000 kr. betalen, dat is ongeveer 2200 euro. Het



Wandeling in de storm 

De eerste maanden van mijn nieuwe baan hebben zijn tol geëist. Het reizen, het helsevesen (gezondheidszorg) als nieuw werkveld, een nieuwe organisatie met nieuwe mensen, en als klap op de vuurpijl de taal; alles tesamen maakten dat het leven behoorlijk intensief. En wat low profile beginnen was er niet bij. Overal waar ik naar toe reisde, moest ik bijvoorbeeld zelf ook een presentatie houden en over de stand van zaken in onze gemeentes vertellen. De agenda was in de laatste maanden van het jaar gevuld met de nationale en regionale programma's waarin de gemeentes Bjugn en Åfjord deelnemen. Daarna reisden we in de kerstvakantie naar Nederland. Eigenlijk was me dat net iets teveel. In januari kwam de terugslag. Ik werd ziek en vervolgens voelde ik me een tijd lang somber en had nergens zin in, voelde me hier niet thuis, en had ik van de weeromstuit last van heimwee naar Nederland, en vooral naar alle mensen daar die me dierbaar zijn, daar. Gelukkig was het vanaf begin februari mogelijk om even gas terug te nemen. In tijden van somberen, is het niet praktisch om grote beslissingen te nemen. Zoveel heb ik in de afgelopen halve eeuw (!) op deze aardbol wel geleerd. Ik heb de sombere gevoelens uitgezeten en gewacht op betere tijden. Zo langzamerhand zijn die aan het aanbreken.

Terug naar Nederland....  Ja terug naar familie en vrienden, dat lijkt me wel. Maar na twee en een half jaar Noorwegen weet ik niet of ik in die overbevolkte postzegel nog zou kunnen aarden. De ruimte hier went, op een aangename manier, de drukte zijn we dan ook ontwend. Maar aan de andere kant zijn we hier nog steeds aan het opbouwen.  Je moet dat over de lange termijn bekijken. Vriendschappen van twee jaar zijn niet te vergelijken met die van een half leven, of langer. Dat  de weg terug afgesneden zou zijn, dat is een beangstigende gedachte, wanneer ik me hier enigszins verloren voel. Noorwegen is het 'nog niet', en in Nederland is het 'niet meer'. We zweven ergens tussen beide landen in.

uitvoering muziekschool, Lieuwe (uiterst rechts)

Het ziek zijn van Folmer speelt ook wel een rol in de gevoelens en overpeinzingen van hiervoor. We hebben, inmiddels bijna drie jaar geleden, samen het besluit genomen om naar Noorwegen te verhuizen. We gingen er ook van uit dat we in de praktische gevolgen van onze keuze, elkaar konden steunen en samen konden werken. Waar we geen rekening mee gehouden hebben, is dat Folmer ziek zou worden. Dat samenwerken is noodgedwongen op een aantal fronten meer 'ieder voor zich, en volhouden maar' geworden. Dat is confronterend geweest. De gezamenlijke onderneming stond op een laag pitje. In huis is er bijvoorbeeld de afgelopen anderhalf jaar weinig gebeurd, behalve de boel schoonhouden. Het heeft stilgestaan. We beseffen ook hoe afhankelijk we zijn van elkaar, dat gevoel van op elkaar aangewezen zijn is hier sterker dan het in Nederland was.
Die afhankelijkheid neemt af, naarmate we ieder voor zich, ook de kinderen, beter in staat zijn onszelf te redden in dit nog steeds nieuwe land. Werk speelt daarin een belangrijke rol. Er groeien langzaam nieuwe wortels, maar dat kost tijd. Nu missen we die wortels soms. Is oud worden zonder wortels eigenlijk wel zo leuk? vragen we onszelf af en toe af.

Wat mij duidelijk is geworden in de afgelopen maanden, is dat full time werken (dat was al weer een jaar of 16 geleden) minder bijdraagt in het opbouwen van sociale contacten, dan ik verwacht had. Vooral niet wanneer je vaak ver weg bent. Maar wellicht vraagt dat meer tijd en oordeel ik te snel. Maar iedereen op je werk heeft zijn eigen leven en je bent samen met collega's bezig met werkvragen.

Over de leuke kant van het werk heb ik de vorige keer al uitgebreid geschreven. Ik ben binnen no time veel meer ingeburgerd op het gebied van gebruik van openbaar vervoer. En nog steeds loop ik regelmatig rond met een stoer gevoel van 'kijk mij nou, ik doe het toch allemaal maar'. (Op mijn mindere dagen loop ik rond met het gevoel 'waar ben ik in vredesnaam aan begonnen.')

Sytze (links op voorgrond) deed mee aan de musical 'Rock of ages'. Zwanenzang van de laatste lichting muzieklijn van de videregående skole. De muzieklijn is vanwege bezuinigingen opgeheven. Iedereen besefte tijdens de voorstellingen wel, dat er daarmee iets onvervangbaars opgehouden is. De kwaliteit van de voorstelling was erg goed.

Na het bovenstaande geschreven te hebben, zijn we weer twee weken verder. En inderdaad, ik ben nog steeds langzaam bij aan het komen. De sombere gevoelens zijn weggetrokken, en de heimwee daarmee ook.

Na de vorige blog heb ik reacties gekregen dat ik niets over Folmer had geschreven. Hou je vast, daar komt 'ie. Er valt wel wat bij te praten.

Rond de herfstvakantie had Folmer een behoorlijke fysieke terugval. Daarnaast viel het werken zelf hem zwaar. Zijn leidinggevende verlangde van Folmer dat hij elke dag op dezelfde uren op zijn werk was, en hoewel hij voldeed aan die eis, ervoer hij het zelf als zinloos. Iemand met Lyme heeft zijn goede dagen en zijn slechte dagen. In de praktijk zat hij op de ene dag de tijd uit, terwijl hij op de andere dag zich zo fit voelde, dat hij langer had kunnen werken. Inhoudelijk liep het ook al niet lekker. Hij had een half jaar gewerkt aan het maken van een verkeersplan. Dat was een taaie klus die hij deed voor een collega, die zelf de regie niet los kon laten. Dat was voor Folmer erg frustrerend. Al met al was het dus niet alleen de terugval alleen die hem parten speelde begin oktober, maar hij knapte ook min of meer af.
De terugval kwam hij te boven. Die lag op zich ook in de lijn der verwachting. De terugval was, hoe paradoxaal dat ook lijkt, waarschijnlijk toe te schrijven aan intensivering van de maatregelen om de ziekte te boven te komen. In september is Folmer begonnen met een apparaat waarmee hij naast de behandelingen in Trondheim, ook zichzelf thuis kon 'behandelen'. Daarnaast was hij begonnen met het gebruik van kruidenpreparaten. En dat sloeg aan. Al met al kwam er verandering in het verloop van de ziekte; de maatregelen leken effect te hebben.

zonsondergang tijdens vlucht vanuit Oslo naar huis

Even wat achtergrondinformatie over de ziekte van Lyme en de Borrelia spirocheet, die de ziekte veroorzaakt.  De spirocheet kan verschillende vormen aannemen. Zo kan die bijvoorbeeld een vorm aannemen waarin die zich omhult met een gelei-achtig laagje. In die toestand krijgt antibiotica geen vat op hem. (Mede daardoor is er zo moeilijk grip op de ziekte te krijgen met antibiotica.) Hij voedt zich met stoffen uit kraakbeen, bindweefsel en vet, daar houdt hij zich ook graag op. (Ook dat maakt hem moeilijk bereikbaar voor antibiotica, deze plaatsen zijn slecht doorbloed.)  Bij het afsterven van de spirocheten komen er giftige afvalstoffen vrij. Die giftige afvalstoffen verstoren allerlei processen in het lichaam. De 'last' die je ervaart kan daarmee individueel heel verschillend zijn, afhankelijk van je eigen gevoeligheid. De meeste mensen krijgen echter wel last van hun gewrichten. Sommige mensen krijgen last van uitvalsverschijnselen, doordat het zenuwstelsel ontregeld raakt. Bij Folmer werkte het ook op zijn spijsvertering. Hij kon bepaald voedsel niet meer verdragen. Het lichaam, met name de lever, heeft het zwaar met het opruimen van deze giftige resten. Daardoor kun je je erg moe voelen. In een effectieve behandeling moet niet alleen de spirocheet gedoseerd (anders krijgt het lichaam in een keer teveel aan afvalstoffen te verduren) opgeruimd worden, maar ook het lichaam heeft ondersteuning nodig om die giftige reststoffen kwijt te raken.

Rein was op bezoek in de voorjaarsvakantie, die hier vinterferie heet. Tocht naar de Engel, zichtbaar op eerste foto.

Wat mij persoonlijk erg verwondert, is dat de gemiddelde huisarts weinig weet heeft van het bovenstaande, en (blindelings?) vertrouwt op de effectiviteit van antibiotica. Dat vertrouwen wordt ook gedicteerd vanuit de landelijke richtlijnen. De ziekteverschijnselen die na een kuur van, hier in Noorwegen, twee weken met een antibioticum resteren, worden in het medische circuit het 'post Lyme syndroom' genoemd; dat de spirocheet een dergelijke kuur overleeft, is vanuit de richtlijnen ondenkbaar. Ondertussen zijn er genoeg ervaringsgegevens beschikbaar om vraagtekens te zetten bij die effectiviteit, maar protocollen vanuit het Helsedirektorat (het ministerie van gezondheidszorg) zijn hier nog heiliger dan in Nederland. Het is in het buitenland, en dus ook in Noorwegen zelf, algemeen bekend dat de in Noorwegen vanuit het Helsedirektorat voorgeschreven testen (gericht op het aantonen van antistoffen in het bloed) die gebruikt worden, een bedroevend lage betrouwbaarheid opleveren. Slechts bij 50 % van de mensen met Lyme wordt Borrelia geconstateerd via de test.  Een test bij gezonde mensen levert hetzelfde onbetrouwbare percentage foutmetingen op. Bij de helft van de mensen wordt de ziekte dus bgeconstateerd, terwijl ze het niet hebben. Deze test vormt 'de gouden standaard' in Noorwegen. Onze huisarts, een weldenkende en goedwillende man, is gebonden aan deze standaard. Medewerking aan een test met een grotere betrouwbaarheid, waarbij het bloed onder een microscoop onderzicht wordt op de aanwezigheid van spirocheten in het bloed, behoort niet tot de standaard. Medewerking door de huisarts daaraan zou hem vrijwel zeker op een berisping zijn komen te staan, en hadden misschien tot schorsing geleid. (Hij heeft wel een spinaaltest voorgesteld, een test waarbij ruggemergvloeistof getest werd, maar Folmer had geen belang bij dit voor hem belastende onderzoek.) Voor onze huisarts blijft zijn professionele opstelling dat het 'niet bewezen' is dat Folmer Lyme heeft, hoewel hij in de praktijk wel meewerkt. Ze hebben een modus vivendi gevonden, zeg maar. Jammer is echter, dat een dergelijke houding elk zinnig gesprek over eigen ervaringen in de weg staat, en je vervolgens die weg zelf moet zoeken.



Wetenschapsmuseum in Trondheim met Rein. Alleen maar experimenten, dus veel zelf doen.


Maar terug naar het eigenlijke verhaal. Hoewel de terugval wel verklaarbaar was, waren het voor Folmer fysiek zware maanden, waarin hij de benauwdheid die hij voelde wanneer hij dacht aan weer aan het werk gaan, zo goed mogelijk parkeerde.
Rond begin november stond er echter een advertentie op de site van Placement, (een site voor Nederlanders die geïnteresseerd zijn in wonen en werken in Noorwegen), waarin iemand een bedrijf milieuvriendelijke in dakbedekking te koop aanbood. En toen begon het te kriebelen bij Folmer.
Half december was er voor het eerst het bericht bij de bioresonantietherapeute dat het aantal spirocheten in zijn lichaam meetbaar afgenomen was. De periode van intensieve behandeling begonnen vruchten af te werpen? Het was hoe dan ook goed nieuws, en al voelde Folmer nog geen duidelijke verbetering, het ging de goede kant op. Het bedrijf bleef door zijn hoofd spoken. Hij ging eens bellen en praten hier en daar, en van het een kwam het ander. Het zag er interessant uit, vond hij, en bestudering van de cijfers met een accountant leverde ook een positief beeld op. In januari kwam er ook de lichamelijke verbetering waar hij al op hoopte na het positieve bericht in december. Hij kreeg meer energie.
In november was vanuit Nederland het bericht gekomen vanuit de Belastingdienst, dat financiële afwikkeling en de opheffing van Fenix milieu ingezet kon worden. Laat het bedrag dat daarmee vrijkwam nou precies het bedrag zijn wat Folmer overeen kwam met de eigenaar van het bedrijf... Ken je dat gevoel, dat alle pijlen op een bepaald moment in een richting wijzen? Het was een rare situatie, en bij tijden voelde het als volkomen onverantwoordelijk, waar Folmer mee bezig was. Uiteraard waren er risico's. De gezondheid van Folmer verbetert, maar er blijft het risico van terugval. We weten ook niet zeker of hij 100% geneest. Daar hebben we dan ook uitgebreid bij stil gestaan. Maar die stijgende lijn die is er, en die komt overeen met de verwachtingen van het verloop dat we allebei hadden.

 Op 7 maart moest ik voor mijn werk in Stjørdal zijn. Vanuit Trondheim heb ik de trein genomen. Een prachtige reis, vlak langs het fjord.

Twee weken geleden kreeg Folmer een bril, en dat droeg er ook aan bij dat zijn vermoeidheid afnam, en hij zekerder van zichzelf werd. (Ik had hem er al een paar maanden proberen over te halen eens naar een opticien te gaan, ondertussen liep hij maar te klooien met van die leesbrillen van de HEMA. Die had hij vervolgens de hele dag op.... Hij begon driedubbel te zien, en dat had wel degelijk met die HEMA brilletjes te maken, en niet met Lyme.... Eigenwijs, he?) De eerste week van Maart was een spannende week. Op dinsdag reed Folmer naar Værnes (vliegveld Trondheim), waar hij een afspraak had met iemand van Firestone, het moederbedrijf in Belgie. Het was voor het eerst dat hij weer zo'n lange afstand zelf zou rijden sinds half september 2013. Het was een goed gesprek, en het rijden ging prima. (Het veer tussen Flakk en Rørvik betekende sowieso al een half uur gedwongen pauze tussendoor, dat kwam goed uit.) Op woensdag zat hij bij de NAV, de uitkeringsinstantie. Het klimaat is hier een stuk liberaler in Nederland, wat betreft het vanuit een uitkering starten (in dit geval overnemen) van een bedrijf, de enige voorwaarde was dat hij zijn baan bij de gemeente op moest zeggen. In 'ruil' daarvoor wordt er een redelijk vangnet geboden in geval van ernstige gezondheidsverslechtering. Ook is er sprake van back-up in de opstartperiode, want hij is uiteraard niet van de ene dag op de andere beter. Ik weet in ieder geval dat het voor Folmer een opluchting betekent, en uit ervaring kan ik zeggen dat de kans groot is, dat hij daarmee de wind weer in de zeilen gaat krijgen. Het zal niet de eerste keer zijn, dat het zo werkt bij hem.
Op woensdag zat hij ook bij de huisarts, die zijn medewerking toezegde. Op donderdag ging hij naar de gemeente en vroeg om opzegging van zijn contract met ingang van 1 maart in plaats van met de gebruikelijke opzegtermijn. Dit is door de gemeente geaccepteerd en vanaf 1 maart is Folmer weer ondernemer, maar nu in Noorwegen.
Het is erg grappig om te merken wat het losmaakt bij mensen in je omgeving, wanneer je een dergelijke stap neemt. Vanuit ervaring die wij eerder hebben opgedaan, zijn we niet zo bang meer aangelegd. Toen we vonden dat we onze zaken goed hadden geregeld, was de keuze dan ook snel gemaakt. Plezier in het werk en vrijheid hebben voor ons allebei een grotere zeggingskracht dan een vast contract en zekerheid. De mensen van het NAV keken Folmer echter doordringend aan, toen hij min of meer opgelucht zei dat hij opzeggen een acceptabele voorwaarde vond. "Weet je dat wel zeker?" vroegen ze tot drie keer toe. Dat was ook de reactie van de rådman (vergelijkbaar met de gemeentesecretaris) toen Folmer hem zijn ontslag aanbood. "Je had hier oud kunnen worden", verzuchtte hij. "Ja, misschien wel oud", antwoordde Folmer. "Maar niet gelukkig."

In het weekend van 7 maart kreeg Folmer officieel het bedrijf op zijn naam. Toen hebben we anderhalf uur gewandeld, de dag erna weer ruim een uur.

Ondertussen zijn we weer een halve week verder. Folmer kreeg tijdens de behandeling op 10 maart te horen dat alleen nog bij zeer nauwkeurige meting spirocheten te vinden zijn. Folmer is weer beter.

Het bedrijf wat we gekocht hebben en waar Folmer in gaat werken, heet Topp Bygg. het is een bedrijf in milieuvriendelijke dakbedekking, ook geschikt als ondergrond voor 'groene' daken. (Daken met begroeiing). Het bedrijf is 10 jaar geleden opgezet, door iemand die nog twee andere bedrijven had. Hij kwam er niet aan toe. Hij heeft er de afgelopen jaren erg weinig tijd en energie in gestoken. Er zijn echter vaste klanten, die steeds terugkomen. Folmer kan het dus rustig aan opbouwen. In week 12 is Folmer naar Fåvang gereden, de vorige vestigingsplaats van Topp Bygg, om de inventaris te verhuizen.

 Het kapitaal van het bedrijf bestaat uit twee zeecontainers met inhoud, en een heftruck. (Is het geen schatje?) Die gingen vorige week op een vrachtwagen, en ze staan nu in Bjugn, naast de plaatselijke doe-het -zelfzaak. Folmer gaat binnenkort op cursus voor een heftruckcertificaat.










Tocht over Dovrefjell.

En vorige week was het zowaar al een beetje voorjaar!












In week 13 zijn we erg verwend. Op maandag hebben we een prachtig noorderlicht gezien, dat zelfs in Nederland te zien was. Zo helder en prachtig hadden we het nog niet gezien. En op vrijdag was er de zonsverduistering. Op het moment van de grootste verduistering waren en teveel wolken, maar het laatste stukje was duidelijk zichtbaar.

Nog meer mooie foto's zien? http://www.fosna-folket.no/_rets_bilder/article10655810.ece
Voor degenen die een Facebook account hebben: https://www.facebook.com/visittrondheim.no

 Op zijn mooist zag het er zo uit. Echt waar.